Ön çapraz bağ ve menisküs yaralanmaları

İrmet Hospital Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Op. Dr. Ömer Can Özkan “Ön çapraz bağ ve menisküs yaralanmaları” hakkında bilgilendirmelerde bulundu.

Sporcu rahatsızlığı olarak bilinen ön çapraz bağ ve menisküs yırtıkları her yaştan pek çok bireyde görülebiliyor. Genellikle temas sporlarında ani dönüş ve durma hareketleri sonrası ortaya çıktığı gözlemlenen bu rahatsızlık, doğru tedavi edilmediği takdirde hareket kabiliyetini azaltıyor, spor yaşamını olduğu kadar günlük aktiviteleri de olumsuz etkiliyor.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ VE MENİSKÜS YARALANMALARI NEDİR?
Dizde 4 ana bağ vardır. Ligamentler, kemikleri birbirine bağlayan bağlar, ekleme stabilite ve güç sağlayan elastik doku bantları olarak bilinir. Dizdeki dört ana bağ femuru (uyluk kemiği), tibiaya (incik kemiği) bağlar. Bunlardan biri olan ön çapraz bağ, diz merkezinde bulunan bağdır ve incik kemiği dönmesini ve ileri doğru hareketini kontrol eder. Arka çapraz bağ ise, dizin arkasında yer alır ve incik kemiğini geriye doğru hareketini kontrol eder. Medial kolleteral bağ, dizin içindeki stabiliteyi sağlarken yanal kolleteral bağ ise, dizin dış stabilitesini korur. Ön çapraz bağlar, en yaygın yaralanan bağlardandır. Ani bir bükme hareketi sırasında genellikle gerilir veya yırtılır. Kayak, basketbol ve futbol gibi sporlarda ön çapraz bağların yaralanma riski fazladır. Arka çapraz bağ da dizde yaygın olarak yaralanmaların olduğu bir bağdır. Genellikle trafik kazası veya futbol gibi oyunlarda, doğrudan ani bir çarpma ile ortaya çıkar.

Menisküs yaralanması ise, diz ekleminde bulunan iki yastık arasında oluşan bir zedelenmedir. Bu yaralanma genellikle diz eklemini esneme veya döndürme hareketleri sırasında oluşur ve ağrı, şişme ve dizde hareket kısıtlılığı ile kendini gösterir. Öte yandan ön çapraz bağ yaralanması genellikle sporcularda görülürken menisküs yaralanması ise genellikle diz hareketlerinde yük oluşan kişilerde görülür. Tedavisi fizik tedavi, ağrı kesici ilaçlar veya cerrahi gibi yöntemlerle yapılabilir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ VE MENİSKÜS YARALANMALARIN BAŞLICA SEBEPLERİ
Çapraz bağ ve ön çapraz bağ yaralanmaları genellikle spor yaralanmaları olarak bilinmektedir. Ani dönüş, durma veya yön değiştirmeler sonucu diz üzerinde oluşan ön çapraz bağ yaralanmalarına neden olabilmektedir.
Aniden yavaşlama ve yön değiştirme
Sıçramalardan sonra dengesiz düşme
Aniden durmak
Dizin aniden dönmesi
Dize doğrudan darbe alınması
Futbol veya kayak gibi yapılan sporlarda uygun olmayan ayakkabı benzeri ekipmanların kullanılması
Daha çok futbol müsabakalarından aşina olunan ön çapraz bağ yaralanmaları, suni çim gibi uygun olmayan zeminlerde yapılan aktivitelerden de kaynaklanabilmektedir. Profesyonel futbolcuların zeminde kaymamak için kullandığı kramponların çim zemine saplanması sonrasında ani dönme hareketlerinde diz üzerinde oluşan baskı ön çapraz bağ yırtıkları yaşanabilmektedir.

Ön çapraz bağlar hasar gördüğünde doku kısmen veya tamamen yırtılabilmektedir. Hafif bir yaralanmada ön çapraz bağlar gerilmesine rağmen sağlam kalabilmektedir. Yapılan araştırmalarda kadın sporcuların erkek sporculara göre daha fazla ön çapraz bağ yaralanması yaşadığı göstermektedir. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla ön çapraz bağ yaralanmasının kesin nedeni bilinmemekle birlikte;
Fiziksel kondisyon
Kas kuvveti
Nöromüsküler kontrol farklılıkları
Pelvis ve alt ekstremite(bacak) hizasında farklılıklar
Ön çapraz bağın yerleştiği bölgenin anatomik yapısındaki farklılık
Bağlarda gevşeklik artışı
Östrojenin yarattığı etkiler olabilmektedir.
Menisküs yaralanması genellikle diz ekleminde aşırı yük oluşması sonucu meydana gelir. Bu aşırı yük, diz eklemi esneme veya döndürme hareketleri sırasında oluşur. Örneğin, futbol, basketbol veya voleybol gibi sporalar sırasında dizde aşırı yük oluşmasına neden olabilir. Ayrıca, diz eklemi için doğal olarak zayıflayan yapılar, önceden mevcut olan yaralanmalar veya yaşlılık gibi faktörler de menisküs yaralanmasına neden olabilir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ VE MENİSKÜS YARALANMASI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Dizde yaşanan ağrı ve şişlik ön çapraz bağ yaralanmasının şiddetine göre birkaç gün için de geçebilmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanmasının belirtileri arasında:
Dizde şişlik
Hareket kısıtlılığı
Boşluğa basma hissi
Yük verememe
Menisküs yaralanmasının belirtileri arasında:
Ağrı, şişme veya morarma dizde
Dizde hareket kısıtlılığı veya zayıflık
Dizde pozisyon değiştirmekte zorluk
Dizde şişlik veya kabarma
Dizde ses veya tıklama hissi
Dizde çekilme veya yırtılma hissi.
Bu belirtiler genellikle yaralanmanın oluştuğu anda veya o andan sonra oluşur veya ağrıya neden olabilir. Yaralanma sonrasında bazı kişilerde belirtiler hemen oluşurken, diğerlerinde belirtiler birkaç saat veya gün sonra ortaya çıkabilir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ VE MENİSKÜS YARALANMASININ TEŞHİSİ NASIL YAPILIR?
Spor yaralanmaları ve diz cerrahi konusunda uzman bir ortopedi ve travmatoloji uzmanı fiziki muayene ile ön çapraz bağ yırtıklarına teşhis koyabilmektedir. Bununla birlikte benzer belirtilerle ortaya çıkan diz rahatsızlıklarını eleyebilmek için görüntüleme yöntemlerinden faydalanılabilir.Ön çapraz bağ yırtıkları ile birlikte menisküs yırtıklarını, kıkırdak yaralanmaları ve dizin diğer bağlarında da yaralanma görülme ihtimali bulunmaktadır. Özellikle ağrı ve diz hareketlerinde kilitlenme varsa görüntüleme yöntemlerine başvurmak gerekir.
Röntgen: Bağ dokuları ve menisküs röntgen ile görüntülenmemektedir. Ancak kemikte kırık, çatlak veya farklı diz rahatsızlıklarının elenmesi bakımından röntgen çekilmesi önemlidir.
Manyetik Rezonans (MR): Hem sert hem de yumuşak dokunun görüntüleri MR ile elde edilmektedir.
Artroskopi: Dizin içini incelemek için artroskop olarak bilinen bir alet kullanabilir. Hafif ve küçük bir kamera da içeren artroskop dize küçük bir kesi ile yerleştirilir ve dizin içi büyütülmüş olarak ekrana yansıtır. Ancak tanı amaçlı kullanımı görüntüleme yöntemlerindeki gelişim nedeni ile ortadan kalkmıştır.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ VE MENİSKÜS YARALANMASININ TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELERDİR?
Ön çapraz bağ yaralanmasının tedavisi genellikle fizik tedavi, ağrı kesici ilaçlar veya cerrahi gibi yöntemlerle yapılır. Fizik tedavi, dizin eski hareket kapasitesini geri kazanmasına ve ağrının azaltılmasına yönelik egzersizler ve masajlar içerebilir. Ağrı kesici ilaçlar, ağrının azaltılmasına ve şişliğin azaltılmasına yönelik kullanılabilir. Cerrahi, ön çapraz bağın yeniden inşa edilmesi amacıyla uygulanabilir. Menisküs yaralanmasının tedavisi genellikle fizik tedavi, ağrı kesici ilaçlar veya cerrahi gibi yöntemlerle yapılır. Fizik tedavi, dizin eski hareket kapasitesini geri kazanmasına ve ağrının azaltılmasına yönelik egzersizler ve masajlar içerebilir. Ağrı kesici ilaçlar, ağrının azaltılmasına ve şişliğin azaltılmasına yönelik kullanılabilir. Cerrahi, menisküsün tamir edilmesi veya parçasının alınması amacıyla uygulanabilir. Her durumda, tedavi seçimi kişinin durumuna, yaralanmanın şiddetine ve kişinin yaşam tarzına göre değişebilir. Ayrıca, doktorunuzun yapacağı muayene ve tetkikler sonucunda en uygun tedavi yöntemi belirlenecektir.